مدرس کارگاه‌های کودک و نوجوان: «عزت‌نفس» از پایه‌ای‌ترین مفاهیم در موفقیت یا ناکامی کودکان
مدرس کارگاه‌های کودک و نوجوان آکادمی زیتون تأکید کرد: مفهوم «عزت‌نفس» و در عین انتزاعی بودن، عامل بسیار مهم و اثرگذار در تمام ابعاد زندگی انسان است که والدین و فرزندان نیازمند آشنایی با آن هستند.
آکادمی زیتون: احساس امنیت، تقویت روابط سالم با اطرافیان، شناخت و مدیریت صحیح احساسات و هیجانات و … ازجمله مهارت‌هایی هستند که هر کودکی در مسیر رشد خود نیازمند فراگیری آن‌هاست و بدون شک آرامش روحی و روانی فرد در سال‌های نوجوانی و جوانی، مرهون رشد صحیح او در سال‌های کودکی است.
اما در کنار تمام این مفاهیم، باید از مفهومی به نام «عزت‌نفس» یاد کرد که عاملی اثرگذار و کلیدی در آرامش روان فرد برای تمام سنین است. والدین آگاه و دغدغه مند پیوسته به دنبال یافتن راهکارهای مناسب جهت تقویت عزت‌نفس فرزندان خود هستند و تلاش می‌کنند از این رهگذر، فرزندانی سالم و توانمند در حل مسائل فردی و اجتماعی پرورش دهند.
مفهومی که قرار است در دوره زمستان آکادمی زیتون و در قالب کارگاهی یک‌ساعته برای کودکان و والدین آن‌ها تبیین شود. کارگاه «عزت‌نفس» کودکان که بعد از برگزاری یک دوره ویژه پسران، اکنون برای نخستین بار ویژه دختران برگزار می‌شود.
به بهانه شروع این کارگاه، دقایقی را مهمان «صدیقه عاشوری» مدرس این دوره بودیم و سؤالاتی را پیرامون اهمیت مشاوره فردی و گروهی برای کودکان و چرایی برگزاری این کارگاه‌ها با وی در میان گذاشتیم.
عاشوری فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی و عمومی و علم آموز دانش روان‌کاوی است. وی دانش درمانگری کودک را طی یک دوره‌ی هفت‌ساله‌ی خصوصی، نزد پروفسور «مسعود جان بزرگی» فرا گرفت و هم اکنون عضو انجمن کودک و رسانه‌ی ایران است.
تجربه بیش از ده سال برگزاری انواع کارگاه‌های روانشناسی برای کودکان و بزرگسالان، نوشتن مطالب روانشناسی برای ستون فرهنگی روزنامه «ایران»، همکاری در ترجمه کتاب، فعالیت‌های تخصصی در حیطه روانشناسی کودک و خانواده طی ده‌ها اردوی جهادی در ایران و عراق، مشاوره‌های فردی کودک و خانواده، برگزاری کارگاه حضوری مهارت‌های زندگی و برگزاری کارگاه‌های گروهی CBT، بخشی از فعالیت‌های این مدرس جوان و البته باتجربه آکادمی زیتون است.
متن کامل این گفتگو را در ادامه با هم می‌خوانیم:
به عنوان اولین سؤال از اهمیت مشاوره و روانشناسی کودک و نوجوان بگویید و اینکه کدام دسته کودکان به این خدمات نیاز بیشتری دارند؟
موضوع ارتباط با روانشناس و بحث مشاوره به دو دسته تقسیم می‌شود؛ مباحث فردی، آموزش‌ها و حتی درمان‌های گروهی که قاعدتاً با هم متفاوت است. مسئله اینجاست که تقریباً تمام بچه‌ها به آموزش‌های گروهی مانند «CBT»، «عزت‌نفس» و …نیاز دارند.
اما بحث مشاوره فردی کمی متفاوت است به این دلیل که بسیاری از کودکان به واسطه داشتن یک زندگی طبیعی، نیازی ندارند به‌طور مستقیم تحت مشاوره فردی قرار بگیرند. البته چون در حیطه کودک، بحث والد مطرح است، باید این نکته را در نظر داشته باشیم که تقریباً تمام والدین نیازمند آموزش‌های فرزند پروری هستند، حتی آن دسته کودکانی که خودشان نیاز به کار فردی با روانشناس ندارند، والدینشان می‌بایست در زمینه ارتباط با فرزندان خود آموزش صحیح ببینند و اشتباهات رفتاری و گفتاری خود را شناسایی و برطرف نمایند.
با این تعاریف، آموزش فردی یا گروهی کدام‌یک برای کودکان اولویت دارد؟
انتخاب و یادگیری این آموزش‌ها خیلی بستگی به خود کودک، مسائلش و عوامل فردی دارد و نمی‌توان یک فرمول کلی ارائه داد. وضعیت خانواده، نوع تربیت، فرهنگ، نوع نیاز و مسائل کودک همه و همه از عواملی هستند که تعیین‌کننده نوع آموزش هستند. مثلاً ممکن است کودکی دچار مسئله اضطراب یا ناتوانی در تعامل با دیگران باشد، اینجا روانشناس باید از طریق مشاوره مشخص کند نیاز کودک به درمان فردی یا آموزش گروهی است. گاهی نیز لازم است این دو به‌موازات هم صورت بگیرد یعنی کودک در کنار آموزش فردی، می‌بایست در جمع قرار بگیرد و از تجربه‌ی اجتماعی کودکان دیگران استفاده نماید.
در حالی که آموزش‌های گروهی برای همه کودکان و والدین ضرورت دارد و همه ما نیاز داریم درست توانمندی‌ها و نیازهایمان را بشناسیم و بتوانیم فکرها و هیجاناتمان را بیان کنیم.
لطفاً در مورد «عزت‌نفس» توضیحاتی بفرمایید؛ اصلاً مفهوم عزت‌نفس چیست و ارتقاء این مهارت چه ضرورتی دارد؟
این خیلی نکته و سؤال مهمی است. بسیاری از مشکلات ما در کودکی و حتی بزرگسالی ریشه در عزت‌نفس دارد. مفهومی که در عین انتزاعی و نامرئی بودن، اهمیت بسزایی دارد و بسیاری از افراد به این موضوع واقف نیستند. وقتی فردی عزت‌نفس پایین داشته باشد، این مسئله تقریباً تمام ابعاد زندگی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ مسائلی مانند کار، ارتباط با همسر، ارتباط با فرزند و فرزند پروری و هر آنچه تصور کنید تحت تأثیر این مسئله قرار دارد. در تجربه کار مشاوره، بارها با بسیاری از بزرگسالان مواجه هستم که وقتی مشکلاتشان را ریشه‌یابی می‌کنم، به عزت‌نفس می‌رسم. البته در خیلی از موارد این‌طور نیست که تنها یک عامل عزت‌نفس مبنای مشکلات باشد و عوامل جانبی هم دخیل هستند اما با این وجود مسئله حرمت خود یا همان عزت‌نفس یک فاکتور بسیار مهم است.
آن چیزی که اکنون ضرورت دارد اینکه اکثر خانواده‌ها به این آگاهی برسند که عزت‌نفس یک فاکتور بسیار بسیار مهم در زندگی انسان است و چنانچه نادیده گرفته شود و رشد نکند، تقریباً در همه جای زندگی اثر دارد. این اولین نکته‌ای است که والدین باید به آن توجه کنند.
اما اینکه ما در این کارگاه چه می‌کنیم و چگونه باید عزت‌نفس را ارتقا دهیم؟ باید بگویم عزت‌نفس از کودکی شروع به شکل گرفتن می‌کند. حال ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد؛ مثلاً عزت‌نفس مادر خانواده پایین است، یا کودک در ارتباط‌گیری با اطرافیان احساس ناتوانی کند و مسائلی از این دست منجر به کاهش عزت‌نفس می‌شود.
شیوه‌نامه‌ای که ما برای این کارگاه در نظر گرفته‌ایم، دارای پشتوانه علمی و دانشگاهی است، کاملاً تست شده و اثرگذاری آن به شکل بالینی به دقت مورد مشاهده قرار گرفته و نتایج بهبود بخش آن در کودکان قابل‌مشاهده است. اینکه چرا گروه سنی 9 تا 12 ساله! به این دلیل که مطابق شیوه‌نامه علمی این کارگاه، لازم است در بخشی از فرایند این کارگاه، بچه‌ها را با ناتوانی هاشان مواجه کنیم، در سنین زیر 9 سال به دلیل یک سری ویژگی‌های رشد شخصیت کودکان، مواجه کردن آن‌ها با ناتوانی‌ها به لحاظ روانشناسی کار درستی نیست و لذا نمی‌توانیم شیوه‌نامه‌ی این کارگاه عزت‌نفس را اجرایی کنیم؛ اما در بازه سنی ۹ الی ۱۲ ساله می‌توانیم شیوه‌نامه عزت‌نفس را به دقت عملیاتی کنیم تا اگر در گذشته دچار مشکل یا مسئله در این زمینه شده‌اند، بتوانیم آن را بهبود ببخشیم.
دقت کنید که از واژه بهبود استفاده کردم و نه درمان کامل. چون این کارگاه تنها ۱۰ الی ۱۲ جلسه است از طرفی بخش مهمی از شکل‌گیری عزت‌نفس مربوط بهروش‌های فرزند پروری والدین است. لذا با توجه به این دو عامل، ما می‌توانیم در عزت‌نفس بهبود داشته باشیم ولی قطعاً درمان کامل نیازمند مداخلات و اصلاحات بیشتر است.
در مورد روش کار کارگاه کمی برای مخاطبان توضیح می‌دهید؟
در این کارگاه ابتدا برای سنجش سطح عزت‌نفس کودکان از آن‌ها پیش تست گرفته می‌شود، سپس بچه‌ها وارد دوره می‌شوند و با انجام تمرین عملی و کار گروهی، کم‌کم با خطاهای فکری و همچنین عواملی که برای بهبود عزت‌نفسشان لازم است آشنا می‌شوند و معمولاً این‌طور است که در پایان دوره، عزت‌نفس بهبود پیدا می‌کند. ممکن است کودکی با عزت‌نفس ایده‌آل فاصله کمی داشته باشد و همین کارگاه برای بهبود و جبران این فاصله کفایت کند، کودکانی هم دچار مسئله و فاصله زیادتری با عزت‌نفس ایده‌آل باشند و به همین دلیل نیازمند مشاوره فردی، فعالیت‌های جانبی و در کنار آن اصلاح روش فرزند پروری والدین تا رسیدن به سطح ایده‌آل باشند، به این دلیل که عزت‌نفس یک رابطه بسیار قوی با مدل فرزند پروری والدین دارد و علتی که ما از واژه بهبود استفاده می‌کنیم این است که تمام عوامل عزت‌نفس صرفاً دست ما نیست، بخش زیادی از آن توسط والدین و در محیط خانواده شکل می‌گیرد، اگر والدی در زمینه اصلاح روش فرزند پروری خود با ما همراهی کنند، بدون شک به اصلاح این عامل در فرزند خود کمک بیشتری کرده است.
با توجه به تجربه برگزاری یک دوره کارگاه، استقبال والدین را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در پاسخ به این سؤال لازم است به چند نکته اشاره کنم؛ نخست اینکه این کارگاه‌ها کاملاً تخصصی هستند. اگر شما به دنبال آموزش مهارت زندگی و آموزش‌هایی از این دست باشید، خواهید دید این نوع کارگاه‌ها توسط مربیان و در مهدهای کودک برگزار می‌شود اما کارگاهی مثل عزت‌نفس کارگاه بسیار تخصصی است و در واقع به جز گروهی روانشناس متخصص، توسط سایر مربیان و مدرسان برگزار نمی‌شود.
نکته بعد اینکه این‌گونه کارگاه‌های تخصصی ریزه‌کاری‌های خاصی دارند و به دلیل طرح سؤال و جواب‌های مختلف و متعدد که مهم و در عین حال وابسته به عامل عزت‌نفس است، قاعدتاً کسی باید مجری آن باشد که تسلط مناسبی بر روانشناسی کودک داشته باشد و در غیر این صورت ممکن است اثرات سوء باقی بگذارد. از این رو عزت‌نفس ازجمله کارگاه‌هایی است که خیلی کم در کشور برگزار می‌شود.
اگر موافق باشید کمی هم به کارگاه CBT بپردازیم، تعریف این واژه و اینکه کارگاه چه خروجی و نتیجه‌ای می‌تواند برای والد و کودک داشته باشد؟
CBT یعنی درمان شناختی_رفتاری که یک بخش کودک دارد و یک بخش بزرگسال که خب تفاوت‌های زیادی دارند. در بخش کودک ما تلاش می‌کنیم کودکان حس‌ها و هیجان‌های مختلف را شناسایی کنند و متوجه شوند هیجان‌ها از چه فاکتورهای فکری ایجاد می‌شود، یعنی در واقع فکرهایی را که باعث ایجاد خشم، اضطراب و عواملی از این دست می‌شود بشناسند و بعد بتوانند خطاهای فکری را با زبان کودکانه استخراج و اصلاح نمایند تا به تبع آن فکرها و رفتارهای ناسالم به فکرها و رفتارهای سالم تبدیل شوند.
همچنین در کارگاه گروهی، کودکان با نحوه‌ی تفکر، احساسات و ویژگی‌های کودکان همسال خود آشنا می‌شوند و از این طریق با تجارب اجتماعی ارزشمندی مواجه می‌شوند.
درمان شناختی رفتاری از چه سنی باید موردتوجه قرار گیرد؟
ما همیشه از کودکی در حال آموزش‌ها و تجارب مختلفی در زمینه‌های شناختی و رفتاری هستیم منتهی شرکت مستقیم در خود کارگاه درمان شناختی _رفتاری از بازه‌ی سنی ۶ یا ۷ سال به بالا که کودکان توان خواندن و نوشتن دارند، امکان‌پذیر است.
اگر خطاب به والدینی که هنوز تصمیم به شرکت فرزندانشان در این کارگاه ندارند، توصیه‌ای هست بفرمایید؟
من باید این نکته را یادآور شوم که موضوع عزت‌نفس یک موضوع انتزاعی و لازم است برای والدین به دقت موشکافی شود تا متوجه اهمیت این مسئله شوند. طی برگزاری کارگاه‌های مشابه این تجربه را داشتیم که وقتی این آگاهی بخشی برای والدین صورت می‌گیرد تا چه اندازه همراهی و مشارکت دارند لذا مسئله آگاه‌سازی باید اتفاق بیفتد.
والدین عزیز بدانند مفاهیمی مثل عزت‌نفس یا CBT مباحث پایه‌ای در روان انسان هست، اگر این‌ها درست پیش نرود؛ عملاً کار روی بقیه جوانب روان انسان هم نمی‌تواند درست محقق شود و لازم است همه بچه‌ها این دوره را بگذرانند مثل همان آموزش خواندن و نوشتن که برای همه عمومیت دارد.
به عنوان سؤال پایانی در مورد آکادمی زیتون، فضای برگزاری کارگاه‌ها و همکاری عوامل اجرایی آکادمی هم اگر نکته‌ای لازم می‌دانید بفرمایید؟
فضایی که در آکادمی برای آموزش در اختیار کارگاه من قرار گرفت از این لحاظ که هم فضای آموزشی و هم بازی مناسبی داشت، بسیار کمک‌کننده بود، همچنین مهیا بودن امکان حضور والدین در زمان برگزاری کارگاه که رفاه خانواده‌ها را برای شرکت در کارگاه بیشتر می‌کرد.
نکته دیگر در مورد آکادمی زیتون؛ فضای طبیعت گونه آن است که خیلی روی ناخودآگاه انسان اثر می‌گذارد. فی‌نفسه قرار گرفتن در محیطی که آمیختگی با طبیعت دارد، اثرات ناخودآگاه مثبتی بر روان انسان دارد که فضای آکادمی از این موهبت برخوردار است.
دیدگاهتان را بنویسید